قسطا بن لوقاقسطا بن لوقا بعلبکی (زنده در نیمه دوم قرن سوم هجری)، از مترجمان مشهور، پزشکان، فیلسوفان و منجمان مسیحی قرن سوم هجری قمری در شام و ارمنستان بود. ۱ - معرفی اجمالیقسطا بن لوقا بعلبکی، در بلاد شام زندگی می‌کرد و معاصر با یعقوب بن اسحاق کندی فیلسوف مشهور عرب (م حدود ۲۶۰ق) و پیرو دین مسیح (علیه‌السّلام) بود. قسطا در بسیاری از دانش‌های رایج آن روزگار از قبیل طب، فلسفه، هندسه، اعداد، موسیقی، نجوم، منطق و علوم طبیعی مهارت داشت و افزون بر آن به لغت یونانی، سریانی و عربی نیز کاملا آگاه بود و کتاب‌هایی را نیز ترجمه کرده است. او سفری به بیزانس داشت و از کتب رومیان سود فراوان برد. به گفته ابن ندیم، در این سفر کتاب‌هایی را به همراه آورد و ترجمه کرد. سپس به شام بازگشت و پس از آن به دعوت برخی از بزرگان راهی عراق شد و به ترجمه کتاب‌های گوناگون پرداخت. زمانی سنحاریب، پادشاه ارمنستان وی را به آن سرزمین دعوت کرد و او به آنجا رفت و تا پایان عمر در آنجا اقامت داشت. ابن ندیم با تاکید بر مهارت وی بر بسیاری از علوم، او را برتر از بزرگانی چون حنین بن اسحاق دانسته و افزون بر آن فصاحت وی را ستوده است. ۲ - وفاتچنانکه گفته شد قسطا سال‌های پایانی عمر را در ارمنستان به سر برد و چون درگذشت به گرامی داشتِ او چونان که بر سر قبر پادشاهان و بزرگان گنبد بر‌می‌آوردند، بر سر قبر او نیز گنبد بر آوردند. سال مرگ وی در دست نیست، هر چند برخی متاخران وفات او را تخمین زده‌اند. خیرالدین زرکلی مرگ او را در حدود ۳۰۰ق و اتان کلبرگ در اوایل قرن چهارم آورده‌اند، [۶]
کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس، ص۵۳۲.
ولی گویا برداشت اینان از گفته ابن ابی اصیبعه است که می‌گوید: قسطا در زمان حکومت مقتدر عباسی (۲۹۵-۳۲۰ق) می‌زیست. آنچه مسلّم است اینکه وی در نیمه دوم قرن دوم مترجمی مطرح و فعال بوده که یا در همین ایام و یا در اوایل قرن چهارم درگذشته است.۳ - تالیفاتقسطا کتاب‌های بسیاری را ترجمه، اصلاح و یا شرح و تفسیر کرده است که عبارت‌اند از: الدم البلغم الصفراء السوداء المرایا المحرقه السحر السیاسه علة موت الفجاه الاعداد معرفة الخدر و علاجه ایام البحران علل الشعر الفصل بین النفس و الروح الباه العلة فی اسوداد الخیش و تغیّره من الرش المروحات المروحة و اسباب الریح الاوزان و المکاییل القرسطون ما یشترک فیه الاخلاط الاربعه المدخل الی المنطق الاستدلال بالنظر الی اصناف البول العمل بالکرة النجومیه نوادر الیونانیین شرح مذاهب الیونانیین المدخل الی علم الهندسه رسالة فی الخضاب رسالة فی قوانین الاغذیه الفصد شکوک کتاب اقلیدس المدخل الی علم النجوم الحمام الفردوس فی التاریخ رسالة فی استخراج مسائل عددیات من المقالة الثالثة من اقلیدس اوجاع النقرس الروائح و علل‌ها الاعداء الدخول الی علم الطب النبیذ و شربه فی الولائم الاسطقسات العطش القوة و الضعف الاغذیة علی طریق القوانین الکلیة النبض و معرفة الحمیات و ضروب البحرانات مراتب قرائة الکتب الطبیّه تدبیر الابدان فی سفر الحج که این کتاب را برای ابومحمد حسن بن مخلد بن جراح (وزیر معتمد و متوفای ۲۶۹ق) نوشته است دفع ضرر السموم آداب الفلاسفه الفرق بین الحیوان الناطق و غیر الناطق الحیوان الناطق الجزء الذی لا یتجزّا حرکة الشریان النوم و الرؤیا العضو الرئیس من البدن شکل الکرة و الاسطوانة الهیئة و الترکیب الافلاک حساب التلاقی علی جهة الجبر و المقابله الآلة التی ترسم علیها الجوامع و تعمل منها النتائج المتعه کتاب فی النجار ایساغوجی و مسائل فی الحدود علی رای الفلاسفة المدخل الی الهیئه، حرکات الافلاک و الکواکب، اختلاف الناس فی سیرهم و اخلاقهم و شهواتهم و اختیاراتهم العمل بالاسطرلاب هیاة الافلاک رسالة ذات الکرسی الآفاق و الفلاحة الیونانیه ترجمه بخشی از کتاب سماع طبیعی تصنیف ارسطو ترجمه بخش‌هایی از کتاب آراء طبیعیه تصنیف فلوطرخس و شرح برخی از مقالات کتاب مسائل عددیه تصنیف ذیوفنطس ترجمه تحریر المطالع حکیم استعلابیوس که یعقوب کندی ترجمه او را اصلاح کرده است و نیز کتاب تحریر اکر ثاوذوسیوس را به دستور مستعین عباسی (خلافت ۲۴۸-۲۵۲ق) به عربی برگرداند و ثابت بن قره حرانی (م ۲۸۸ق) آن را اصلاح کرده است. [۱۸]
معین، محمد، فرهنگ معین، ج۶، ص۱۴۶۴.
[۲۰]
سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه، ج۲، ص۱۵۱۰.
[۲۱]
دهخدا، علی‌اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۱۱، ص۱۵۴۹۶.
[۲۳]
تبریزی، محمدحسین بن خلف، برهان قاطع، ج۳، ص۱۵۳۰.
[۲۴]
سزگین، فؤاد، تاریخ التراث العربی، ج۴، ص۵۱۰.
۴ - پانویس۵ - منبع• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۲۶-۶۲۷، برگرفته از مقاله «قسطا بعلبکی». رده‌های این صفحه : پزشکان مسیحی قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | فیلسوفان قرن 3 (قمری) | فیلسوفان مسیحی | مترجمان قرن 3 (قمری) | منجمان قرن 3 (قمری) | مولفان قرن سوم
|